Հովհ․ Թումանյանը ծնվել է 1869 թվականի փետրվարի 19-ին Լոռու Դսեղ գյուղում` հոգևորականի ընտանիքում։

Շատ էր հարգում հորը՝ Թադևոսին: Իր «Ինքնակենսագրության» մեջ գրել է. «Ամենալավ և ամենամեծ բանը, որ ես ունեցել եմ իմ կյանքում, եղել է իմ հայրը»: Կրթությունը ստացել է հայրենի գյուղում, այնուհետև Ջալալօղլու (այժմյան՝ Ստեփանավան) դպրոցում, հետո՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, սակայն նյութական ծանր իրավիճակի պատճառով թողնում է դպրոցը և սկսում աշխատել:

Թումանյանը սկսում է ստեղծագործել 1880-ականների կեսից, այդ ժամանակ էլ սկսում է գրել հայկական տարբեր թերթերի ու ամսագրերի համար։ Առաջին ստեղծագործությունը, որ նրան համբավ է բերում, «Շունն ու կատուն» էր, թեև հրատարակիչը (Ավետիք Արասխանյան) այն «վայրենի լեզվով» գրված ստեղծագործություն էր որակել:

Այնուհետև լույս են տեսնում բանաստեղծությունների ժողովածուները, որտեղ երևում է բանաստեղծի ուրույն ոճը, լեզուն, ասելիքը:

Թումանյանին անվանել են «հայկական Պուշկին» և այդ համեմատությունն արել է հենց ինքը՝ Թումանյանը իր տափակամիտ քննադատին պատասխանող հոդվածում:

1905 թ․ սկսվում են հայ-թաթարական բախումներ: Հովհաննես Թումանյանը, սպիտակ դրոշը ձեռքին, իր կյանքը վտանգելով, շրջում է հայկական ու թաթարական գյուղերում և բնակչությանը հորդորում վերջ տալ անիմաստ արյունահեղությանը: Ցարական կառավարությունը Թումանյանին երկու անգամ ձերբակալում է (1908 և 1911) ու բանտարկում:

1915թ. Մեծ եղեռնից հետո Թումանյանը, մոլեգնող համաճարակների պայմաններում, դստեր՝ Նվարդի հետ հոգ է տանում Էջմիածնում ծովացած հայ գաղթականների մասին։ Հենց այս ժամանակ է տեղի ունենում հայտնի երկխոսությունը կաթողիկոսի հետ, երբ Թումանյանն իրեն «ամենայն հայոց բանաստեղծ» է անվանում ( մանրամասները կարդա   հետաքրքիր պատմություններ)  բաժնում։

Հովհաննես Թումանյանի որդիներից Արտավազդը բանաստեղծի ամենաշնորհաշատ որդին էր. դրամաներ էր գրում, նկարիչ էր: Արտաքինով էլ նա էր ամենաշատը նման իր հորը: 1918 թ. Արտավազդը ռազմաճակատում զոհվում է: Այդ ծանր կորստին Թումանյանն այդպես էլ չի կարողանում համակերպվել։

Մեծ բանաստեղծի վերջին պատգամն էր․

«Ղոչաղ կացեք․․․»

Հովհաննես Թումանյանին հուղարկավորեցին Թիֆլիսի Խոջիվանքի գերեզմանատանը։

Բայց Թումանյանի որդին՝ Արեգը, բժիշկներին խնդրում է իրեն տալ հայրիկի սիրտը։ Եղբորը` Համլիկին ուղղված նամակում նա գրում էր.

«Ես մի քայլ արեցի... ես հայրիկի սիրտը գողացա։ Ճիշտ ա, պետք է շատ հանդուգն լինել, որ գողանալ էն սիրտը, որ գրկում էր ամբողջ աշխարհը, պետք է շատ իրեն կորցնել, որ մոտ գալ, բայց իմ սիրտը չդիմացավ։ Գողացա։ Գուցե մեղադրում ես։ Ոչինչ։ Թող իմ սուրբ հոր սիրտը լինի մեր տանը։ Ճիշտ ա, նա չի բաբախում, բայց չէ՞ որ նա մեզ հետ ա ապրել, չէ՞ որ հայրիկը ամբողջ սրտի մեջ ա, և հայրիկի սիրտը պետք է մեր տանը լինի...»։

Այժմ բանաստեղծի սիրտը հուղարկավորված է Դսեղի իր տան բակում։ 

Օգտակար հղումներ

Հովհաննես Թումանյանի մասին պատմող անիմացիոն ֆիլմը դիտեք այստեղ

«Մի սիրո պատմություն» դիտեք այստեղ

«Հայադարան»-ի Հովհ․ Թումանյանին նվիրված թողարկումը դիտեք այստեղ

Փաստագրական ֆիլմ․ Հովհաննես Թումանյան «Ես միշտ ձեզ հետ եմ, ձեր մեջ եմ» դիտեք այստեղ

Հ1-ի «Թումանյան. Ե՛վ սիրտ, և՛ կամք, և՛ միտք» փաստագրական ֆիլմը դիտեք այստեղ