Վահան Տերյանը (Տեր-Գրիգորյան) ծնվել է 1885 թվականի փետրվարի 9-ին Ջավախքի Գանձա գյուղում ( այժմ գտնվում է Վրաստանի տարածքում):

Տերյանի նախնիներին կոչել են նալբանդենք, որովհետև ընտանիքի անդամները եղել են ձիու պայտ խփողներ և անասնաբույժներ։

Մայրը՝ Յուղաբերը, քնքուշ, զգայուն կին էր, ուներ հումորի սուր զգացում։

Նրան է նվիրված Տերյանի «Կարծես թե դարձել եմ ես տուն․․․» բանաստեղծությունը, որտեղ հուշի կախարդանքով բանաստեղծը վերապրում է մանուկ օրերի անհոգության, ապահովության զգացողությունը․

Կարծես թե դարձել եմ ես տուն,

Բոլորն առաջվանն է կրկին.

Նորից դու հին տեղը նստում,
Շարժում ես իլիկը մեր հին.
Մանում ու հեքիաթ ես ասում,
Մանում ես անվերջ ու արագ.
Սիրում եմ պարզկա քո լեզուն,
Ձեռներդ մաշված ու բարակ։

Վահանը ընտանիքի 12-րդ զավակն էր։ Նրանցից 4-ին ծնողները կորցրել էին։ Ողջ մնացածները 4 տղա էին և 4 աղջիկ։

Վահանին հայրը երբեմն Գայլ Վահան էր ասում ու պատմում էր Գայլ Վահանի պատմությունը։ Նա փորձում է որդուն տիրացու դարձնել, բայց Վահանը կարևոր պահերին ծիծաղում էր ու ոչինչ չէր ստացվում։

Այս շրջանում Թիֆլիսում հանդիպում է Ավ․ Իսահակյանի հետ։ Ընկերոջ խորհրդով Տերյանը ցույց է տալիս «Նյուրա» խորագրի ներքո գրված իր մի քանի բանաստեղծությունները։ Իսահակյանը չի հավանում․ «Վահանն իրեն դեռ չէր գտել․ հրաշքը տեղի չէր ունեցել․․․»։

Երկու տարի անց՝ 1908-ին, լույս է տեսնում Տերյանի «Մթնշաղի անուրջներ» ժողովածուն։ Հովհ․ Թումանյանը կարդում է Տերյանի բանաստեղծություններն ու ասում․ «Ես ուրախությամբ ողջունում եմ Ձեր մուտքը գրական ասպարեզ։ Բարով եկաք։ Դուք ավելի լավ եք սկսում, քան մենք»։ 

Ոգևորող էր նաև Իսահակյանի արձագանքը․ «Կեցցես, Վանիկ ջան, հրաշալի բաներ են, բյուրեղացած զգացումներ՝ անթերի ձևերի մեջ»։

«Երկու տարվա ընթացքում հրաշքը կատարվեց,- գրում է Իսահակյանը, - Վահանը գտավ իրեն ու արվեստի գաղտնիքը։ Վահանի հայտնությամբ մեր քնարերգության նոր էջ բացվեց»։

Տերյանը փորձում է լուծել Արևմտյան Հայաստանի խնդիրը, պնդում է, որ ռուսական զորքը Արևմտյան Հայաստանից դուրս չբերեն, բայց հերթական անգամ խաբվում է։

Խիզախ գործիչը այդ սարսափի մթնոլորտում համարձակվում է գնդակահարումից փրկել հայ մտավորականների, 6 միլիոն ռուբլի է տրամադրում Աստրախանի հայ գաղթականներին այն դեպքում, երբ այդ գումարը նախատեսված էր Հյուսիսային Կովկասում բոլշևիզմ կառուցելու համար։

Այս քայլերի համար նա կյանքով կարող էր հատուցել։

1919 թ․ Տերյանը թողնում է պաշտոնը։ Նրա նկատմամբ հալածանքներ են սկսվում։ Ուշագրավ է այն փաստը, որ արդեն թոքախտով ծանր հիվանդ բանաստեղծին ռազմաճակատ ուղարկելու հրաման են ստորագրում։

Տերյանի երկրորդ կինը Անահիտն էր։ 18-ամյա այս աղջիկը ամուսնանում է իրենից 14 տարով մեծ ու թոքախտով հիվանդ Տերյանի հետ՝ նրան օգնելու, փրկելու հաստատակամությամբ։

1919 թ․ Անահիտը հղի վիճակում ուղեկցում է Տերյանին դեպի Օրենբուրգ տանող մահվան ճանապարհով։ Թե ինչու էր բանաստեղծը առողջական ծանր վիճակում գնում այդ ճանապարհով, որտեղ երկաթուղին չէր աշխատում, ճանապարհ չկար, բազմաթիվ ենթադրությունների տեղիք է տալիս։ Երկար տարիներ ընդունված կարծիք էր նրա կարևոր հանձնարարություն ունենալը, սակայն վերջին տարիների բացահայտումները խոսում են ավելի շատ այն մասին, որ Տերյանը, այդ ճամփորդությունը նախաձեռնելով, փորձում էր դուրս պրծնել թշնամական միջավայրից։

1920 թ․ հունվարի 7-ին Օրենբուրգում Տերյանը մահանում է։ Նրա և Անահիտի դուստրը՝ Նվարդ Տերյանը, ծնվում է հոր մահից հետո։

Ինձ թաղեք, երբ տխուր մթնշաղն է իջնում,
Երբ լռում են օրվա աղմուկները զվարթ,
Երբ շողերն են մեռնում, ծաղիկները — ննջում,
Երբ մթնում կորչում են լեռ ու արտ․․․
 

«Վահան Տերյան» հաղորդումը կարող ես դիտել այստեղ

«Հայադարանի» թողարկումը՝ նվիրված Վահան Տերյանին, կարող ես դիտել այստեղ