Զոհրապը 9 տարեկան էր, երբ մահանում է հայրը։ Մայրը՝ Էֆթիկ հանըմը, ամուսնանում է Ավետիս անունով նշանավոր փաստաբանի հետ։ Այս հարգարժան մարդը սիրով հայր է դառնում կնոջ երեխաների համար և մեծ դեր է խաղում Գրիգորին փաստաբանական աշխարհ ուղղորդելու գործում։

      Պատանեկան տարիքից  Զոհրապը գրում է բանաստեղծություններ, հաջող շարադրություններ։ Զոհրապի անմոռանալի ուսուցիչը, նրա առաջին քայլերը ողջունողը բանաստեղծ Թովմաս Թերզյանն էր։ Հետագայում արդեն մեծահամբավ Զոհրապը միշտ երախտագիտությամբ էր հիշում նրան ու իր մյուս լավ ուսուցիչներին և հաճախ այցի էր գնում։

25 տարեկանում Զորհապը տպագրում է «Անհետացած սերունդ մը» վեպը, բայց հետո հասկանում է, որ մեծածավալ գործերն իր համար չեն։ Մեկ տարի անց լույս է տեսնում առաջին նորավեպը՝ «Վարդապետին անունը»։

Սա սկիզբն էր, հետո լույս են տեսնում նորավեպերի երեք ժողովածուները (Կյանքն ինչպես որ է», «Լուռ ցավեր», «Խղճմտանքի ձայներ»), որոնք ապահովում են նրա տեղը համաշխարհային գրականության մեծերի կողքին, նրան հռչակում «նորավեպի իշխան»։ Բայց նա  գրական փառքի մասին մտածելու ժամանակ չուներ․ իրեն ընդամենը գրասեր էր համարում՝ ասելով, թե ազատ ժամանակ մի քանի բան է գրել՝ գրականություն շատ սիրելու պատճառով։

Փաստաբան Զոհրապը իր հանդուգն և հզոր գրչով,  պողպատե տրամաբանությամբ, գերող խոսքով կարողանում էր անհնարին թվացող գործեր շահել։

 Շուտով Զոհրապը միջազգային համբավ է ձեռք բերում որպես փաստաբան։ Նա երբևէ տանուլ չի տալիս որևէ դատ։ Նրա մասին ասույթներ էին շրջում, ասում էին՝  եթե դատ ունես, տուն ու տեղդ վաճառիր, Զոհրապին պաշտպան դարձրու, դարձյալ տուն կշահես։

Զոհրապի համարձակ գործունեությունը սկսում է խանգարել սուլթանական վերնախավին։ Մի բուլղար հեղափոխականի իրավունքները պաշտպանելու համար Զոհրապը դատի է տալիս թուրքական կառավարությանը, որից հետո նրա դեմ հալածանքներ են սկսվում։ Նրան հեռացնում են Պոլսից, զրկում փաստաբանությամբ զբաղվելու իրավունքից։ Զոհրապը որոշ ժամանակ ապրում է արտասահմանում։

1908 թ․ Թուրքիայում հեղաշրջում է տեղի ունենում, իշխանության են գալիս երիտթուրքերը, որոնք սկզբում ցույց էին տալիս, թե հայերի նկատմամբ բարեկամաբար են տրամադրված։ Զոհրապը վերադառնում է Պոլիս, ընտրվում Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր։ Ինքը՝ Զոհրապը, շուտ է հասկանում, որ թուրքերի գործելակերպը չի փոխվել ․ 1909 թ․ նա գրում է «Հայությունը բնաջինջ ըլլալե ուրիշ ապագա չի կրնար ունենալ թուրք կառավարության մը տակ», մի ուրիշ անգամ մամուլում գրում է․ «Աղետը պիտի չուշանա, մութին մեջ պիտի սպասե․․․» ։ Բայց նաև մտածում էր, որ պետք է օգտվել  իրավիճակից և համախմբվել, կրթվել, ուժեղանալ։

1909 թ․ Ադանայի կոտորածների ժամանակ պատգամավոր Զոհրապը բացառիկ արիություն է դրսևորում՝ խորհրդարանում արդարություն պահանջելով։ Երգիծաբան Երվանդ Օտյանը գրում է, որ եթե Զոհրապը չլիներ, մեղավոր կհռչակվեին կոտորածի ընթարկվածները։ Գազանությունների մեղավորները չեն պատժվում, բայց Զոհրապը հասնում է նրան, որ կառավարությունը 10․000 ոսկի է տրամադրում Ադանայի որբերին։

Մի առիթով Դանիել Վարուժանը Զոհրապի մասին ասել է. «Ներկայիս թուրք պառլամենտին մեջ մեր թանկագին Զոհրապը այն ամրակուռ հայկական պատնեշն է, որմե հայ ազգը կսպասե իր փրկութունը»:  

Զոհրապը անարձագանք չէր թողնում որևէ խնդրանք։ Պոլսահայության մեջ տարածում ուներ այս թևավոր խոսքը. «Գրիգոր Զոհրապին արցունքով մոտեցողը ժպիտով կը բաժանվի անկե»:

Խորհրդարանում օրենքներ մշակելուց զատ Զոհրապը հոգ էր տանում, որ գյուղացիներին երկրագործական վարկեր տրամադրվեին, պայքարում էր, որ երաժիշտներին մրցանակներ շնորհվեին․․․ Կարճ ասած՝ անում էր ամեն ինչ՝ մարդկանց գիտակցության բարձրացման ու կեցության պայմանները շտկելու համար։

 1913 թ․ Մարսել Լեար կեղծանունով Զոհրապը ֆրանսերեն հրատարակում է «Հայկական հարցը վավերագրերի լույսի ներքո» գիրքը։ Ուզում էր միջազգային հանրությանը ներկայացնել խնդրի բոլոր կողմերը, իսկ դա իրենից լավ ո՞վ կարող էր անել։

1915 թ․ ապրիլի 24-ին Զոհրապին մյուս հայ մտավորականների հետ չձերբակալեցին։ Հավանաբար զգուշացան նրա միջազգային համբավից։ Այս ընթացքում Զոհրապին առաջարկում են հեռանալ երկրից։ Զոհրապը հրաժարվում է՝ ասելով․ «Որու թողում (ում թողնեմ) սա անտեր և անգլուխ ժողովուրդը»։ Կնոջ  հեռանալու աղաչանքին պատասխանում է․ «Եթե նույնիսկ մեկ հոգի ազատեմ, այդ ալ շահ մըն է»։

Տեսնելով, որ միջազգային հանրությունը լռում է, թուրքերը ձերբակալեցին նաև Զոհրապին (Դրան նախորդած դեպքերի մասին կարդա «Հետաքրքիր պատմություններ» բաժնում)։  Աքսորի ճանապարհին էլ Զոհրապը մի քանի անգամ հնարավորություն է ունենում փախչելու, բայց կրկին հրաժարվում է։

1915-ի հուլիսի 7-ն էր։ Մարդասպանները Զոհրապին ու մյուս հայ պատգամավոր Վարդգեսին տանող կառքը կանգնեցնում են՝ նրանց սպանելու հրամանը կատարելու համար։ 

Զոհրապին վայրագաբար սպանելու մանրամասները պատմել է ինքը՝ ոճրագործը՝ չթաքցված հրճվանքով․․․

Զոհրապի կյանքի մասին հրաշալի գեղարվեստական գիրք է Պերճ Զեյթունցյանի «Վերջին արևագալը»։

Օգտակար հղումներ

Զոհրապ մտավորականի մասին շատ կարևոր գիրք է Աբգար Ափինյանի «Հեղափոխական մտավորականը»։ Կարդա այստեղ։

  Զոհրապին նվիրված  հաղորդումը նայիր այստեղ։

Զոհրապի նովելների ձայնագիրքն ունկնդրիր այստեղ