Հենք

Կենսագրություն

Մարտիրոս Սարյան «Ավետիք Իսահակյան»

Ավետիք Իսահակյանը ծնվել է 1875 թ․ հոկտեմբերի 30-ին Ալեքսանդրապոլում։ Հայրը՝ Սահակ աղան, ջրաղաց ուներ Ղազարապատ գյուղում։ Նա ավագ որդիներին է հանձնում քաղաքի առևտրական գործերը և կնոջ ու կրտսեր որդու՝ Ավետիքի հետ տեղափոխվում է Ղազարապատ, որտեղ էլ հիմնականում անցնում է բանաստեղծի մանկությունը։ Այժմ գյուղը Իսահակյանի անունով է կոչվում։

«Ահա հայրս ու մայրս։ Հայրս՝ լուրջ դեմքով, բարի ու պատկառելի, մայրս՝ սրբուհու պատկերով, անուշ, վշտոտ ու գթառատ․․․»,- գրում է Իսահակյանը։

Ավետիքը տառաճանաչ է դառնում Պոլսից եկած մի կնոջ մոտ, որին բախտի հեգնանքով՝ վարպետ էին անվանում։ Ապա կրթությունը շարունակում է Հառիճի վանքի դպրոցում, 14 տարեկանում ընդունվում է Գևորգյան ճեմարան։

Գևորգյան ճեմարանում Իսահակյանին դասավանդում էր բանաստեղծ Հովհաննես Հովհաննիսյանը։ Հենց նրան է Իսահակյանը ցույց տալիս բանաստեղծական իր առաջին փորձերը։ Հովհաննիսյանը ընթացքում օգտակար խորհուրդներ է տալիս, իսկ «Ծաղիկ էի նորաբողբոջ» բանաստեղծությունը կարդալուց հետո ասում է․ «Կեցցես, հիմա բանաստեղծ ես»։

17 տարեկան էր (1892 թ․) Իսահակյանը, երբ «Տարազ» ամսագրում տպագրվում է այդ բանաստեղծութունը։

Արժե իմանալ

Իսահակյանը գրել սկսել է 11-12 տարեկանից։ 14-15 տարեկանից հրապուրվում է Ղազարապատի իր խաղընկերուհով, որի անունը Զարո էր։ Իսահակյանի «Ալագյազի մանիներ» պոեմը նվիրված էր Զարոյին ու նախապես հենց նրա անունով էլ կոչվում էր։ Զարոյին ծնողները ամուսնացնում են ունևոր ու տարիքով փեսացուի հետ։

«Առաջին սերս իր ավարտով հիշեցնում է Ակսել Բակունցի «Միրհավը» պատմվածքի հերոսուհուն․ Զարոն ևս վախճանվել է առաջնեկի ծննդյան ժամանակ»,- գրել է Իսահակյանը։

Հրաչյա Ռուխկյան «Ջրաղաց Բյուրականում» Վարպետը շատ է հավանում։ Ցուցադրության ժամանակ երկար կանգնում է նկարի առաջ՝ հիշելով Ղազարապատի իր տունն ու ջրաղացը, որը ավերվել էր երկրաշարժից; Ռուխկյանը մոտենում, ասում է․ «Վարպետ ջան, որ նկարը ցանկանաս, վերցրու»։ Իսահակյանը կատակով ասում է․ «Լոպա՛զ գյումրեցի, վնասդ մեծ կեղնի․․»։ Եվ ընտրում է այս նկարը, որն այժմ Իսահակյանի երևանյան տուն-թանգարանում է։

Իսահակյանի մայրը՝ Ալմաստը։ Բանաստեղծը, վտարանդիության մեջ լինելով, չի կարողանում վերջին հրաժեշտը տալ պաշտելի մայրիկին։ Նրա նկարը մինչև խոր ծերություն ամենուր բանաստեղծի հետ էր։

Իսահակյանը սովորում է Լայպցիգի (Գերմանիա), հետո Ցյուրիխի համալսարանում (Շվեյցարիա), ուսումնասիրում գրականություն, փիլիսոփայություն։

Երիտասարդ տարիներին Իսահակյանը միանում է ազատագրական և հեղափոխական շարժումներին, ինչի հետևանքով մի քանի անգամ բանտարկվում է, աքսորվում ցարական կառավարության կողմից (1896 թ․ Երևանի բանտ, 1901 թ, 1908 թ․ Մետեխի բանտ)։ Թիֆլիսում ապրելու տարիներին Իսահակյանը դառնում է «Վերնատուն» գրական խմբակի անդամը, շփվում Թումանյանի, Աղայանի և խմբակի մյուս անդամների հետ։

1897թ․ լույս է տեսնում Իսահակյանի առաջին ժողովածուն՝ «Երգեր և վերքեր» վերնագրով և գրավում հանրության ուշադրությունը։

Գրքի հիմնական թեմաները՝ հայրենասիրություն, մայրական սեր, բնապաշտություն, կյանքի և մահվան առեղծվածի փիլիսոփայություն։ Սրանք այն թեմաներն էին, որոնք հետագայում ավելի խորությամբ պիտի արծարծվեին նրա ստեղծագործության մեջ։

Վահան Խորենյան «Իսահակյանը և Հովհաննիսյանը Էջմիածնում»

-Կեցցես, հիմա բանաստեղծ ես։

Հենրիկ Սիրավյան «Իսահակյանը, Ալեքսանդր Թամանյանն ու Թորոս Թորամանյանը Զվարթնոցում»

1910 թ․ գարնանը Իսահակյանն ամուսնանում է Սոֆյա Քոչարյանի հետ: Ինքնատիպ էր նրանց պսակադրությունը: Ավետիքն ու Սոֆյան Թիֆլիսից գնում են Ղազարապատ, ապա բարեկամների հետ մեկնում են Անի ու պսակադրվում Մայր տաճարի կամարների տակ։ Շուտով ծնվում է նրանց միակ որդին` Վիգենը: Սոֆյան ընտանիքի լավ մայր էր, նվիրված կին և հրաշալի ընկեր։ Նա դիմահարդարի մասնագիտություն ուներ, Փարիզում ապրելու տարիներին նրա հաճախորդներին էին հայտնի կանայք՝ դերասանուհիներ, երգչուհիներ։

Ցարական կառավարության հալածանքներից խուսափելու համար 1911թ․ Իսահակյանը տեղափոխվում է արտասահման, ապրում Իտալիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում։

Իսահակյանը վերջնականապես Հայաստան է վերադառնում 1936թ․։

Ծանր ժամանակներ էին։ Սկսվել էին ստալինյան բռնաճնշումներն ու մտավորականության սպանդը։ Բոլորը բոլորից զգուշանում էին, վախենում։ Վերադարձից մի քանի օր անց Իսահակյանին հրավիրում են գրողների միություն, որ նրա «վարքը քննեն», թե ինչու է այցելել Չարենցին, կաթողիկոսին (Իսահակյանը Չարենցի հետ մտերմացել էր նրա արտասահմանյան ճամփորդության ժամանակ՝ Վենետիկում։

Իսահակյանը պատասխանում է․«Ինձ զգում եմ լուսնից ընկած․․․Այդ մարդիկ իմ բարեկամներն են, ու ես ինձ պարտական պիտի զգայի իմ առաջին այցելությունները նրանց անել․․․․»։

Չնայած մեծ վտանգին՝ Իսահակյանը շարունակում է պահպանել կապը Չարենցի ու նրա ընտանիքի հետ։

Արժե իմանալ

Իսահակյանը մասնակցել է «Նեմեսիս» գործողության աշխատանքներին և Թալեաթ փաշայի սպանության կազմակերպիչներից էր։ Նա Կոստանդնուպոլսում տեսել էր Թալեաթին, և որքան էլ այդ մարդասպանը տարբեր երկրներում տարբեր կերպարներով էր հանդես գալիս, աչքերից կարողանում է ճանաչել նրան։ 1921 թ․մարտի 15-ին, երբ Սողոմոն Թեհլերյանը կրակելով սպանում է Թալեաթին, փողոցի մյուս կողմում կանգնած Իսահակյանը պատրաստ սպասում էր, որ եթե հանկարծ Թեհլերյանը վրիպի, ինքը անի դա։ Այս մասին են վկայում գտնված փաստաթղթերը, նամակները։ Այդ փաստը «Հայրս» գրքում հաստատում է նաև Վարպետի որդին՝ Վիգեն Իսահակյանը։

Հենրիկ Սիրավյան «Կոմիտասն ու Իսահակյանը»

Իսահակյանը դառնում է գիտությունների ակադեմիայի հիմնադիր անդամներից մեկը, 1944 թ․մինչև կյանքի վերջը Գրողների միության նախագահն էր։ Նրան մեծարում էին Վարպետ պատվանունով, ստեղծագործությունները թարգմանվել են բազմաթիվ լեզուներով։ Միշտ մտահոգ էր ու անդրադառնում էր ազգի առջև ծառացած խնդիրներին։ Դարնցից մեկը նրա պայքարն էր Սևանա լճի փրկության համար Մանրամասն կարդա «Հետաքրքիր պատմություններ» բաժնում։

Նրա ստեղծագործությունները խորապես ազգային ու համամարդկային էին միաժամանակ։ Գլուխգործոցներ են Իսակյանի «Աբու Լալա Մահարի» պոեմը, «Հավերժական սերը» բալլադը «Ռավեննայում» բանաստեղծությունը, Սաադիի վերջին գարունը, Լիլիթը, Շիդհարը պատմվածքները և այլն։

Իսահակյանը մահանում է Երևանում 81 տարեկան հասակում (1957թ․ հոկտեմբերի 17-ին): Մահանում է այնպես, ինչպես երազում էր․ քնում և չի զարթնում, իսկ գրասեղանին բացված մնացել էր Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունը»․․․

Ավելին իմանալու համար կարող ես դիտել Իսահակյանի մասին փաստագրական այս ֆիլմը Ավետիք Իսահակյան․Վարպետը