Հենք

Կենսագրություն

Մարտիրոս Սարյան «Ավ․ Իսահակյանի դիմանկարը», 1940 թ․

Ավետիք Իսահակյանը ծնվել է 1875 թ․ հոկտեմբերի 30-ին Ալեքսանդրապոլում (այժմ՝ Գյումրի)։ Հայրը՝ Սահակ աղան, ջրաղաց ուներ Ղազարապատ գյուղում։ Նա ավագ որդիներին է հանձնում քաղաքի առևտրական գործերը և կնոջ ու կրտսեր որդու՝ Ավետիքի հետ տեղափոխվում է Ղազարապատ, որտեղ էլ հիմնականում անցնում է բանաստեղծի մանկությունը։

«Ահա հայրս ու մայրս։ Հայրս՝ լուրջ դեմքով, բարի ու պատկառելի, մայրս՝ սրբուհու պատկերով, անուշ, վշտոտ ու գթառատ․․․»,- գրում է Իսահակյանը։

Ավետիքը տառաճանաչ է դառնում Պոլսից եկած մի կնոջ մոտ, որին բախտի հեգնանքով՝ վարպետ էին անվանում (հետագայում հարգանքով Վարպետ են անվանել իրեն՝ Իսահակյանին)։ Ապա կրթությունը շարունակում է Հառիճի վանքի դպրոցում։ 14 տարեկանում ընդունվում է Գևորգյան ճեմարան։

Արժե իմանալ

Իսահակյանը գրել սկսել է 11-12 տարեկանից։ 14-15 տարեկանից հրապուրվում է Ղազարապատի իր խաղընկերուհով, որի անունը Զարո էր։ Իսահակյանի «Ալագյազի մանիներ» պոեմը նվիրված էր Զարոյին ու նախապես հենց նրա անունով էլ կոչվում էր։ Զարոյին ծնողները ամուսնացնում են ունևոր ու տարիքով փեսացուի հետ։

«Առաջին սերս իր ավարտով հիշեցնում է Ակսել Բակունցի «Միրհավը» պատմվածքի հերոսուհուն․ Զարոն ևս վախճանվել է առաջնեկի ծննդյան ժամանակ»,- գրել է Իսահակյանը։

Իսահակյանի մայրը՝ Ալմաստը (Ապլա)։ Բանաստեղծը, վտարանդիության մեջ լինելով, չի կարողանում վերջին հրաժեշտը տալ պաշտելի մայրիկին։ Նրա նկարը մինչև խոր ծերություն ամենուր բանաստեղծի հետ էր։

Վահան Խորենյան «Իսահակյանը և Հովհաննիսյանը Էջմիածնում»

Գևորգյան ճեմարանում Իսահակյանին դասավանդում էր բանաստեղծ Հովհաննես Հովհաննիսյանը։ Հենց նրան է Իսահակյանը ցույց տալիս բանաստեղծական իր առաջին փորձերը։ Հովհաննիսյանը ընթացքում օգտակար խորհուրդներ է տալիս, իսկ «Ծաղիկ էի նորաբողբոջ» բանաստեղծությունը կարդալուց հետո ասում է․ «Կեցցես, հիմա բանաստեղծ ես»։

17 տարեկան էր (1892 թ․) Իսահակյանը, երբ «Տարազ» ամսագրում տպագրվում է այդ բանաստեղծությունը։

Երիտասարդ տարիներին Իսահակյանը միանում է ազատագրական և հեղափոխական շարժումներին, ինչի հետևանքով մի քանի անգամ բանտարկվում է, աքսորվում ցարական կառավարության կողմից (1896 թ․ Երևանի բանտ, 1901 թ, 1908 թ․ Մետեխի բանտ)։ Թիֆլիսում ապրելու տարիներին Իսահակյանը դառնում է «Վերնատուն» գրական խմբակի անդամը, շփվում Թումանյանի, Աղայանի և խմբակի մյուս անդամների հետ։

Արժե իմանալ

Իսահակյանը սովորել է Լայպցիգի (Գերմանիա), հետո Ցյուրիխի համալսարաններում (Շվեյցարիա), ուսումնասիրել է գրականություն, փիլիսոփայություն։

Ավ․ Իսահակյանը Ցյուրիխում, 1918 թ․

Ավ․ Իսահակյանի կինը՝ Սոֆյան և որդին՝ Վիգենը։ Ժնև,1915 թ․։

1897թ․ լույս է տեսնում Իսահակյանի առաջին ժողովածուն՝ «Երգեր և վերքեր» վերնագրով և գրավում հանրության ուշադրությունը։

Գրքի հիմնական թեմաները՝ հայրենասիրություն, մայրական սեր, բնապաշտություն, կյանքի և մահվան առեղծվածի փիլիսոփայություն։ Սրանք այն թեմաներն էին, որոնք հետագայում ավելի խորությամբ պիտի արծարծվեին նրա ստեղծագործության մեջ։

1910 թ․ գարնանը Իսահակյանն ամուսնանում է Շուշիի մելիքական հայտնի տոհմերից մեկի ժառանգ Սոֆյա Քոչարյանի հետ: Ինքնատիպ էր նրանց պսակադրությունը: Ավետիքն ու Սոֆյան գնում են Ղազարապատ, ապա բարեկամների հետ մեկնում են Անի ու պսակադրվում Մայր տաճարի կամարների տակ։ Շուտով ծնվում է նրանց միակ որդին` Վիգենը: Սոֆյան ընտանիքի լավ մայր էր, նվիրված կին և հրաշալի ընկեր։ Նա Փարիզում ապրելու տարիներին կոսմետոլոգի մասնագիտություն էր ձեռք բերել։ Սեփական բաղադրատոմսով պատրաստում էր դեմքի և ձեռքի քսուքներ։ Սոֆյայի հաճախորդներն էին հայտնի դերասանուհիներ, երգչուհիներ։ Նաև հրաշալի ասեղնագործում էր։

Արժե իմանալ

20-րդ դարասկզբին Վիգեն անունը տարածված չէր։ Չորս ընկերները՝ Ավ․ Իսահակյանը, Լևոն Շանթը, Դ․ Դեմիրճյանը և Արշակ Ջամալյանը դեռևս ամուսնանալուց առաջ որոշել էին իրենց որդիներից մեկին անվանել Վիգեն՝ ի հիշատակ Անիի 7-րդ դարի իշխաններից մեկի, և նոր կյանք տալ այդ անվանը։ Չորս ընկերներն էլ հետագայում իրագործում են իրենց որոշումը։

Ցարական կառավարության հալածանքներից խուսափելու համար 1911թ․ Իսահակյանը տեղափոխվում է արտասահման, ապրում Շվեյցարիայում, Իտալիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում։

Արժե իմանալ

Իսահակյանը մասնակցել է «Նեմեսիս» գործողության աշխատանքներին և Թալեաթ փաշայի սպանության կազմակերպիչներից էր։ Նա Կոստանդնուպոլսում տեսել էր Թալեաթին, և որքան էլ այդ մարդասպանը տարբեր երկրներում տարբեր կերպարներով էր հանդես գալիս, աչքերից կարողանում է ճանաչել նրան։ 1921 թ․մարտի 15-ին, երբ Սողոմոն Թեհլերյանը կրակելով սպանում է Թալեաթին, փողոցի մյուս կողմում կանգնած Իսահակյանը պատրաստ սպասում էր, որ եթե հանկարծ Թեհլերյանը վրիպի, ինքը անի դա։ Այս մասին են վկայում գտնված փաստաթղթերը, նամակները։ Այդ փաստը «Հայրս» գրքում հաստատում է նաև Վարպետի որդին՝ Վիգեն Իսահակյանը։

Ավ․ Իսահակյանի ընտանիքը։ 1926 թ։ Վենետիկ։

Իսահակյանն ու Սիլվա Կապուտիկյանը։ Վարպետը բեդվինի գլխաշորով է՝ Աբու -Լալա Մահարիի կերպարով։

Իսահակյանը վերջնականապես Հայաստան է վերադառնում 1936թ․։Ծանր ժամանակներ էին։ Սկսվել էին ստալինյան բռնաճնշումներն ու մտավորականության սպանդը։ Բոլորը բոլորից զգուշանում էին, վախենում։

Վերադարձից մի քանի օր անց Իսահակյանին հրավիրում են Գրողների միություն, որ նրա «վարքը քննեն», թե ինչու է այցելել Չարենցին, կաթողիկոսին (Իսահակյանը Չարենցի հետ մտերմացել էր նրա արտասահմանյան ճամփորդության ժամանակ՝ Վենետիկում)։

Իսահակյանը պատասխանում է․«Ինձ զգում եմ լուսնից ընկած․․․Այդ մարդիկ իմ բարեկամներն են, ու ես ինձ պարտական պիտի զգայի իմ առաջին այցելությունները նրանց անել․․․․»։

Չնայած մեծ վտանգին՝ Իսահակյանը շարունակում է պահպանել կապը Չարենցի ու նրա ընտանիքի հետ։

1948 թ․ Իսահակյանը համարձակվում է գնալ Ադրբեջանի կազմում գտնվող Արցախ, երբ ընդհանրապես խզված էին մայր Հայաստանի հետ շփումները (մանրամասն կարդա «Հետաքրքիր պատմություններ» բաժնում)։

Իսահակյանը դառնում է գիտությունների ակադեմիայի հիմնադիր անդամներից մեկը, 1944 թ․ մինչև կյանքի վերջը Գրողների միության նախագահն էր։ Նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել են բազմաթիվ լեզուներով։ Միշտ մտահոգ էր ու անդրադառնում էր ազգի առջև ծառացած խնդիրներին։ Դրանցից մեկը նրա պայքարն էր Սևանա լճի փրկության համար (այս մասին նույնպես մանրամասն կարդա «Հետաքրքիր պատմություններ» բաժնում)։

Իսահակյանը Զվարթնոցում։ 1955 թ․

Ավետիք Իսահակյանը թոռնիկի՝ Ավիկի հետ

Իսահակյանի ստեղծագործությունները խորապես ազգային ու համամարդկային էին միաժամանակ։ Գլուխգործոցներ են «Աբու Լալա Մահարի» պոեմը, «Հավերժական սերը» բալլադը, «Ռավեննայում» բանաստեղծությունը, «Սաադիի վերջին գարունը», «Լիլիթը», «Շիդհարը» պատմվածքները և այլն։

Իսահակյանը մահանում է Երևանում 82 տարեկան հասակում (1957թ․ հոկտեմբերի 17-ին): Մահանում է այնպես, ինչպես երազում էր․ քնում և չի զարթնում, իսկ գրասեղանին բացված մնացել էր Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունը»․․․

Ավելին իմանալու համար կարող ես դիտել․

Վարպետը․ Ավետիք Իսահակյան ֆիլմը

«Մի սիրո պատմություն» հաղորդումը

«Ավետիք Իսահակյան» հաղորդումը