Իսահակյան բանաստեղծի լեզվի և ոճի մեջ նկատելի տարբերություններ կան։Նա մերթ ժողովրդի լեզվամտածողությամբ է գրում («Դարդս լացեք», «Ծաղիկ էի նորաբողբոջ», «Որսկան ախպեր» ), մերթ շքեղ, հարուստ, պատկերավոր լեզվով, ինչպես «Հավերժական սերը», «Աբու-Լալա Մահարին» և այլն։

Գիտե՞ս՝ ո՞րն է Իսահակյանի ամենասիրած  բանաստեղծութունը։ Վարպետը մի անգամ խոստովանել է․ «Իմ բանաստեղծություններից ամենաշատը սիրում եմ «Ռավեննայում»-ը Եթե համաշխարհային անթոլոգիա* կազմեն, դա կտամ»։

«Ճակատագիրը կրկնկակոխ հետապնդել է մեզ․․․ դաժան, անողոք ճակատագիրը,- ասել է Իսահակյանը։- Թեև առողջ բանականությունը ճակատագրին չպետք է հավատա, բայց մեր պատմությունը լիքն է փաստերով, մարդկային բանականությանը անհարիր փաստերով․․․

Այնուամենայնիվ մեր ճակատագրին հակառակ, վերապրեցինք, վերածնվեցինք»։

*անթոլոգիա – տարբեր հեղինակների ընտիր գործերի ժողովածու, հատընտիր

«Դարդս լացեք» բանաստեղծությունը Իսահակյանի ձեռագրով։

   Ռավեննայում

Արարատի ծեր կատարին
Դար է եկել, վայրկյանի պես,
Ու անցել:
Անհուն թվով կայծակների
Սուրն է բեկվել ադամանդին
Ու անցել:
Մահախուճապ սերունդների
Աչքն է դիպել լույս գագաթին
Ու անցել:
Հերթը հիմա քոնն է մի պահ.
Դու էլ նայիր սեգ ճակատին
Ու անցիր…

Մ․ Սարյան «Արարատ․ երեկո»

Ադամանդի խտություն ունեցող ստեղծագործություն․ ապշել կարելի է, թե ինչպես է Իսահակյանին հաջողվել մի քանի տողում այսքան սեղմ, այսքան դիպուկ նկարագրել մեր հնամյա ժողովրդի անցյալը, ներկան ու կանխազգալ ապագան։ 

Արարատը մեր երկրի ու  ժողովրդի հավերժության խորհրդանիշն է։ Հավերժության համար դարը վայրկյանի պես է, այնպես, չէ՞։

Հիմա դիտարկենք մյուս պատկերը․ կայծակը եթե բախվի ադամանդին ի՞նչ կլինի։ Ոչ մի բան․ չէ՞ որ ադամանդը (ալմաստ) ամենակարծր հանքանյութն է, որը նաև թանկարժեք է, բացառիկ, ազնիվ։

Իրենց գոյության ընթացքում արժեքներ չստեղծած  «մահախուճապ  սերունդները» եկել, անցել են մեր հայրենիքով, առնչվել են մեր մշակութային «լույս գագաթին», հետո անհետացել պատմության թատերաբեմից։

Կանցնենք նաև մենք։ Բայց Իսահակյանը համոզված է, որ կանցնենք որպես անհատ, բայց որպես լուսավոր, բարձր արժեքներ կրող ազգ՝ կմնանք։

Գուցե քո մեջ հարց կառաջանա․ ինչո՞ւ է Իսահակյանը բանաստեղծության վերնագիրը իտալական քաղաքի անուն դրել, չէ՞ր կարող օրինակ՝ «Արարատին» կոչել։ Մանավանդ որ այդ քաղաքը ամբողջությամբ հարթավայրային է, Արարատը հիշեցնող որևէ լեռ չկա։

Մենք կարող ենք պատասխանել, թե Ռավեննա քաղաքում է գրել, դրա համար։ Բայց դա շատ պարզունակ պատասխան կլինի։

Իսահակյանի որդին՝ Վիգենը, մի քիչ բացում է փակագծերը։ Նա պատմում է, որ նախկինում Ռավեննան իր հորդաներով գրավել է բարբարոս Թեոդորիկոս իշխանը և իրեն թագավոր հռչակել։ 6-րդ դարում  հայ Ներսես զորավարը ջախջախել է նրան։

Ռավեննայում էր ապրել նաև հանճարեղ բանաստեղծ Դանթե Ալիգիերին։

Վիգեն Իսահակյանը ենթադրում է, որ Ռավեննայի անունով նշելով իր այդ գլուխգործոցը՝ Վարպետը ուզեցել է նշել, որ այդ բարի, գեղեցիկ երկրում ևս, ինչպես իր հայրենիքում, բարբարոս ցեղեր են եկել, ավերել, գնացել, բայց մնացել են բնությունը, մարդու հոգին ու միտքը արտացոլող արժեքները։

       Սիրային ստեղծագործություններ

«Հետաքրքիր պատմություններ»  բաժնում պատմել ենք Շուշանիկի հանդեպ Իսահակյանի մեծ սիրո մասին։ Շուշանիկը ամուսնանում է ուրիշի հետ,  և այդ ցավը Իսահակյանը չի մոռանում ողջ կյանքում։ Նրա շատ ստեղծագործություններում  արտացոլվում է մերժված սիրո տառապանքը, սիրո հավերժությունը։

Տարիներ հետո քեզ տեսա նորից,

Սիրտըս արտասվեց, բայց ժպտացի ես,

Նույն աղջիկն էիր` չքնաղ բոլորից,

Հոգուս մտերիմ, հարազատ այնպե՛ս:

Աչքերդ մեղմով հանգչեցին վերաս,

Ես հպարտ ու վես անցա քո մոտով.

Շուրջըս ծածանվեց լուսեղեն երազ.

Եվ ետ նայեցի անզուսպ կարոտով:

Սուտ է, նազելի՛ս, չի զատել երբեք,

Երբեք չի զատել մեզ կյանքը դաժան.

Քո՛ւյր իմ, ամոքի՛ր սիրտս վշտաբեկ,

Տե՛ս, քոնն եմ ես միշտ, քո՛նն եմ հավիտյան:

1900թ.

«Տարիներ հետո»-ն գրելիս  բանաստեղծը  25 տարեկան էր։  Իսկ «Մի մրահոն աղջիկ տեսա»-ն  գրել է 50 տարեկանում։

Մի մրահոն աղջիկ տեսա

Ռիալտոյի կամուրջին,

Հորդ մազերը— գետ գիշերվա,

Եվ հակինթներ՝ ականջին:

Աչքերը սև— արևներ սև,

Արևների պես անշեջ,

Գալարվում էր մեջքը թեթև

Ծաղկանկար շալի մեջ:

Աչքս դիպավ աչքի բոցին,

Ու գլուխս կախեցի,

Ժպտաց ժպտով առեղծվածի,

Հավերժական, կանացի:

Միամիտ չեմ՝ հավատամ քեզ.

Տառապանքս փորձ ունի.—

Մի մրահոն կույս էր քեզ պես,

Կոտրեց սիրտս պատանի...

Մարիետա Խաչատրյանի նկարը՝ ոգեշնչված «Մի մրահոն աղջիկ տեսա․․․․» բանաստեղծությամբ

Այնքան պատկերավոր է գեղեցկուհու նկարագրությունը, որ ընթերցողը ուղղակի տեսնում է նրան։ Եվ տեսնում է ոչ թե  իբրև նկար, այլ իբրև շարժապատկեր․ սև արևների պես փայլող աչքերով (անսովոր համեմատություն է, չէ՞, ) գեղեցկուհու սև մազերը գիշերային գետ են հիշեցնում և ալիք-ալիք իջնում են ուսերին, երբ քայլում է, մեջքը գալարվում է շալի մեջ․․․

Ժպտաց ժպտով առեղծվածի,

Հավերժական, կանացի:

Տղամարդը դարեր շարունակ արվեստում ու պոեզիայում փորձում է բացահայտել կնոջ էությունն ու հմայքի գաղտնիքները։ Եվ քանի դեռ դա շարունակվում է, ծնվելու է սերը, և մարդը շարունակելու է ապրել Երկիր մոլորակի վրա։ 

Վերջին քառատողում արտացոլվում է Շուշիկի թողած վերքը բանաստեղծի հոգում։

նկարիչ Պիմեն Օռլովի կերտած «մրահոն» իտալուհին

Շուշիկի հանդեպ սիրո արձագանքն է նաև Իսահակյանի «Լիլիթը» պատմվածքը։ Այս ստեղծվել է հրեական  և այլ լեգենդների հիման վրա։ Իսահակյանի Ադամը ստեղծվում է հողից, իսկ Լիլիթը՝ հրից, որ լրացնեն իրար։ Այստեղից սկսվում է անհապատասխանությունը։ Ադամի սերը տիեզերական է, անսահման, իսկ Լիլիթի համար Ադամը ձանձրալի է, անհետաքրքիր։

Եթե ավագ դպրոցում ես սովորում կամ ավելի մեծ ես, կարդա այս պատմվածքը, սյուժեի իմացությունը ոչինչ չի կարող տալ, Իսահակյանն այս պատմվածքը կրակված սրտով է գրել, շքեղաշուք լեզվով։

Ահա մի հատված․

«Լիլիթ նստել էր նռենու տակ։ Լուսնյակի նուրբ շողերը լուսեղեն քողերի պես ծրարել էին նրա դեմքը։ Ադամի սիրտը թռչունի պես թրթռում էր կրծքի տակ և ուզում էր բերանից դուրս թռչել։
— Լիլի՛թ, աննմա՛ն Լիլիթ, դու իմաստուն ես. ասա՛ ինձ, այս ի՞նչ զգացում է, որ բույն է դրել հոգուս մեջ՝ քեզ տեսնելու վայրկյանից։ Ուզում եմ հալչել լույս ոտներիդ տակ․ ուզում եմ համբուրել կոխածդ հողը․ ուզում եմ արևը պսակ դնել գլխիդ վրա և աստղերով սալարկել քո ուղին․․․»։

 Իսահակյանն այստեղ քննում է անպատախան սիրո հիմքերը, մղում է մտածելու, թե արդյոք ի՞նչն է ստիպում մարդուն մերժելու նվիրական ու անկեղծ սերը և հմայվել անկայուն, թունոտ արկածներով։

Բաժինը խմբագրման  փուլում է։

Թադմորը (Պալմիրա) Ասորիքի հնագույն ու գեղեցիկ քաղաքներից է, գտնվում է սիրական անապատում։ Այսօր էլ կանգուն են համաշխարհային մշակույթի հարստությունը համարվող հնամյա քաղաքի ավերակները։ Բազմաթիվ մշակութային գանձեր ավերվեցին 2012-2016 թթ․, իսլամական պետություն կոչվող ահաբեկչական կազմավորման կողմից։

Բաժինը խմբագրման փուլում է։

Ռաֆայել Աթոյանի այս նկարը կոչվում է «Աբու Լալա -Մահարի»։ Նկատեցի՞ր որ Մահարին Իսահակյանի դիմագծերն ունի նկարում։