Հենք

Կենսագրություն

Հրաչյա Ռուխկյան «Րաֆֆին»

Րաֆֆին (Հակոբ Մելիք-Հակոբյան) ծնվել է 1835 թ․ Պարսկաստանի Սալմաստ գավառի Փայաջուկ գյուղում։ Հայրը՝ Մելիք-Միրզան, հարուստ ազնվական էր և 13 զավակի հայր։ Ուներ կալվածքներ, նրա կառավարմանն էր հանձնված մի քանի գյուղ։ Մելիք-Միրզայի հյուրընկալ օջախում գիշերում էին շատ ճամփորդներ, և աշխարհում կատարվող անցուդարձերի մասին նրանց զրույցները խոր տպավորություն էին թողնում պատանի Հակոբի վրա։

Հակոբը նախնական կրթությունը ստանում է ծննդավայրի ծխական վարժարանում, 1847-ին մեկնում է Թիֆլիս, սովորում Կարապետ Բելախյանցի մասնավոր դպրոցում, հետո ընդունվում է ռուսական գիմնազիայի 4-րդ դասարան:

Արժե իմանալ

Թիֆլիս գնալով՝ Հակոբը հարկադրված բաժանվում է սիրած աղջկանից՝ Սառայից։ Հետագայում նա գրում է «Սառա» պոեմը, որտեղ արտացոլված է նրա սիրո ողբերգական պատմությունը (ավելի մանրամասն կարդա հետաքրքիր պատմություններ բաժնում։

1856-ին Րաֆֆին վերադառնում է Փայաջուկ՝ տնօրինելու գերդաստանի տնտեսական գործերը: Այս ընթացքում նա ճանապարհորդում է պարսկահայ և թուրքահայ գրեթե բոլոր գավառներում, գրի առնում հարուստ տեղեկություններ Հայաստանի բնության, աշխարհագրության, ժողովրդի կենցաղի ու սովորությունների վերաբերյալ, որոնք հետագայում հարուստ նյութ են տալիս իր գրական մտահղացումներին: Ճամփորդությունների ժամանակ Րաֆֆին հաճախ ընկնում էր իրական արկածների մեջ ու այդ իրավիճակներից դուրս էր գալիս քաջության ու պատրաստվածության շնորհիվ։

Արժե իմանալ

«Րաֆֆի» գրական անվան ընտրության մասին գրողը ոչ մի մեկնաբանություն չի թողել։ Ենթադրվում է, որ րաֆֆի բառը վիպասանը վերցրել է պարսկերենից, որտեղ այն նշանակում է «բարձր, վսեմ»։ Հավանական է նաև, որ «րաֆֆի»-ն եբրայերենի րաբբի կամ րաբբունի բառի հնչունափոխված տարբերակն է և նշանակում է «վարդապետ»։

Րաֆֆու խալաթն ու մյուս իրերը Գրականության և արվեստի թանգարանում

Րաֆֆու ակնոցն ու ծխամորճը

Րաֆֆին մամուլում հանդես է եկել նաև Մելիքզադե, Մել, Անանուն կեղծանուններով։

Նրա ստեղծագործությունները կարդալիս քեզ հանդիպած ամրոցներն ու վանքերը այն վայրերն են, որտեղ անձամբ եղել է նա։ Թերևս նրա կուտակած այս կարևորագույն գիտելիքները նկատի ունենալով է Մխիթարյան միաբանության մեծագույն հայագետներից Ղևոնդ Ալիշանը գրել, որ եթե մեկը կա, որ կարող է աշխարհաբար լեզվով հայոց պատմություն գրել, Րաֆֆին է։

1860-ական թվականների վերջերին Մելիք-Հակոբյանների ընտանիքը սնանկանում է, և Րաֆֆին կրկին մեկնում է Թիֆլիս՝ հոգալու ընտանիքի նյութական խնդիրները: Նա դառնում է «Մշակ» թերթի աշխատակիցը, որտեղ էլ տպագրում է իր գործերի մի մասը։

Մի շրջան հայոց լեզու և պատմություն է դասավանդում Թավրիզի և Ագուլիսի դպրոցներում, ապա կրկին հաստատվում է Թիֆլիսում և մինչև կյանքի վերջ զբաղվում է գրական գործունեությամբ:

Արժե իմանալ

Րաֆֆու ապրած ժամանակաշրջանում Թիֆլիսը հայ մշակութային կյանքի կենտրոնն էր։ Եթե մի քիչ հետաքրքրվես Թիֆլիսի պատմությամբ, ապա կհանդիպես մի այսպիսի արտահայտության՝ «Թիֆլիսը կառուցեցին հայերը», սա քեզ գուցե թվա հերթական ազգային գլուխգովանությունը, բայց իրականում այս արտահայտության մեջ ճշմարտություն կա, բայց ոչ թե ուրախալի, այլ տխուր ճշմարտություն․․․․ Տարիներ շարունակ Թիֆլիսի քաղաքագլուխները հայեր են եղել։ Թիֆլիսն ունեցել է 42 հայ քաղաքապետ։ Նրանց աշխատանքի և հայ բարեգործների՝ Ալեքսանդր Մանթաշյանի, Միքայել Արամյանցի ու մյուսների ներդրումների շնորհիվ Թիֆլիսը դարձել է տարածաշրջանի ամենազարգացած ու գեղեցիկ քաղաքը։

Ու մինչ մեր բարերարները շենացնում էին Թիֆլիսը, Երևանը մնում էր գավառական, հետամնաց քաղաք․․․

Գրիգոր Արծրունու «Մշակը» հայ հանրային միտքն ուղղորդող կարևորագույն թերթերից էր, և մեծ ազդեցություն է ունեցել հատկապես այն տարիներին, երբ Րաֆֆին թերթի գլխավոր աշխատակիցն էր։ Րաֆֆու ստեղծագործությունները մաս-մաս տպագրվում են այս թերթում։ Մարդիկ անհամբեր սպասում էին հերթական համարին՝ իմանալու, թե ինչ է տեղի ունենալու Րաֆֆու հերթական ոգեշնչող և անչափ հետաքրքիր գրվածքում։ Նրա «Կայծերը», «Խենթը» դառնում են ձեռքից ձեռք խլվող սիրված գործեր, որոնցով ընթերցողներն ապրում էին ու որոնցից օրինակ էին վերցնում։

Ներկա խնդիրների լուծումները Րաֆֆին փնտրում էր նաև պատմական անցյալում․ արդյունքում ծնվում են «Պարույր Հայկազն», «Սամվել», «Դավիթ Բեկ» պատմավեպերը։

Աննա Րաֆֆին

Րաֆֆին հանդիպում է իր ապագա կնոջը՝ Աննային, 31 տարեկանում։ Լսում է Աննայի երգը և որոշում, որ նա է լինելու իր կինը (հետաքրքիր մանրամասները՝ այստեղ)։ Ազգությամբ ասորի էր Աննան, բայց շատ շուտ է հայերեն սովորում։ Աննան Մելիք-Հակոբյանների բարեկեցիկ օրերին էր Րաֆֆու հետ ամուսնացել, բայց հետագայում ստիպված էր կրել նրանց բաժին հասած բոլոր դառնությունները։ Ծանր էր հատկապես նրանց երեք զավակներից Եսթերի կորուստը 12 տարեկանում:

Րաֆֆին հայտնի էր ֆենոմենալ աշխատասիրությամբ։ Նա ամեն օր աշխատում էր 14-16 ժամ և այդ ընթացքում հաճախ չէր էլ սնվում, միայն սուրճ ու թեյ խմում, ծխում։

Րաֆֆին վախճանվում է 1888 թ ապրիլի 25-ին նյութական ծանր վիճակում: Նրա աճյունն ամփոփվում է Թիֆլիսի Խոջիվանքի հայկական գերեզմանոցում։

Րաֆֆու անսպասելի մահը ցնցում է հայ հանրությանը, նրա թաղումը համազգային սուգի է վերածվում։ Այդպիսի թաղում Թիֆլիսը չէր տեսել՝ չնայած հորդառատ անձրևին։ Րաֆֆու թաղումից հետո է, որ օտարները սկսեցին ասել, թե հայերը իրենց մեծերին լավ պահել չգիտեն, միայն լավ թաղել գիտեն։

Քննարկում

Դու ի՞նչ կարծիքի ես, «հայերը իրենց մեծերին լավ պահել չգիտեն, գիտեն միայն լավ թաղել» արտահայտության մեջ ճշմարտություն կա՞։

Րաֆֆին տուն-թանգարան չունի։ Նրա արխիվի մեծ մասը կորել է։ Րաֆֆուն նվիրված անկյուն կա Ե․ Չարենցի անվան Գրականության և արվեստի թանգարանում։

Ավելին իմանալու համար, կարող ես կարդալ Ալիս Հովհաննիսյանի «Րաֆֆու ոտնահետքերով» հրաշալի գիրքը։

«Րաֆֆին՝ ծանոթ ու անծանոթ» հաղորդումը դիտեք այստեղ

Արժե իմանալ

Գևորգ Բաշինջաղյանի առաջին քայլերի ժամանակ Րաֆֆին հայ բարեգործներին կոչ էր անում հովանավորել նրան՝ գրելով․ «Այս երիտասարդը գուցե մի օր Այվազովսկու արժանի հետևորդը լինի»։

Րաֆֆին իհարկե այդ հարցում էլ չսխալվեց․ Բաշինջաղյանը դարձավ հայ ռեալիստական բնանկարչության հիմնադիրը։

Րաֆֆու մահարձանը Խոջիվանքում։ Հեղինակն է հայ մեծ բնանկարիչ Գևորգ Բաշինջաղյանը։