Կենսագրություն

Ալբերտ Փարվանյան «Նահապետ Քուչակ»

Նահապետ Քուչակի և հայրենների առեղծվածը մինչև օրս էլ չի բացահայտվել։  Շատ մասնագետներ պնդում են, որ այդ չքնաղ քառյակների հեղինակը Նահապետ Քուչակը չէ։ Բայց վստահ չլինելով հանդերձ՝ շարունակում են ներկայացնել նույն բաժնում։

Ինչպե՞ս սկսվեց այս բանավեճը։

1882 թ․ Արիստակես Տևկանցը լույս է ընծայում «Հայերգ» վերնագրով միջնադարյան տաղերի մի ժողովածու։ Այդ ստեղծագործություններն այնքան գեղեցիկ էին ու միջնադարի համար անսովոր անկեղծ շնչով գրված, որ իսկական հայտնություն են դառնում։  Տևկանցը տաղերի հեղինակ է համարում միջնադարյան աշուղ Նահապետ Քուչակին, որի հրաշագործ երգի մասին ժողովրդի մեջ ավանդազրույցներ էին պահպանվել։

Հեղինակի ով լինելու մասին մասնագետները սկսում են քննարկել տարբեր վարկածներ։ Որոշ ուսումնասիրողներ եզրակացնում են, թե հայրենները Քուչակինը չեն, այլ տարբեր հեղինակների ստեղծագործություններ։

Երբ քուչակյան հայրենները  թարգմանվում են այլ լեզուներով, հիացական արձագանքները չեն ուշանում։ Հայրենները համեմատվում են միջնադարյան ամենահայտնի գրողների ստեղծագործությունների հետ։ Քուչակին անվանում են «արևելքի ամենակախարդական պոետներից մեկը» (Հանս Բեգթե, գերմանացի գրականագետ), «ավելի մեծ բանաստեղծ, քան Օմար Խայամը» (Էդմոն Ֆազի), «սիրո լուսնոտ» (Վիլյամ Սարոյան) և այլն։

Բանավեճերը մինչև հիմա էլ շարունակվում են։

Արդարության համար ասենք, որ նման բանավեճեր կան նաև համաշխարհային գրականության նահապետների՝ Հոմերոսի, Շեքսպիրի և ուրիշների անվան շուրջ, բայց դրանից չի խամրում նրանց ստեղծագործությունների հմայքը։

Նահապետ Քուչակը իրական անձնավորություն է, աշուղ, որի մասին պահպանվել են վկայություններ ու ավանդազրույցներ։

Արժե իմանալ

Գուսան և աշուղ…

Երկուսն էլ թափառական երգիչ-երաժիշտներ են, բայց գուսանները հայ իրականության մեջ եղել են հնագույն ժամանակներից։ Հիշենք, որ նրանց երգերից մի քանիսը տեղ են գտել Մովսես Խորենացու պատմության մեջ, իսկ աշուղական արվեստը հայ իրականություն է մուտք գործել 14-15-րդ դարում։

Գուսաները ավելի ազատ ոճի ստեղծագործողներ էին, նրանք ստեղծում էին թե՛ երաժշտություն, թե՛ բառեր, իսկ աշուղները հիմնականում ստեղծում են բանաստեղծություն՝ այն համապատասխանեցնելով բոլոր աշուղների համար պարտադիր եղանակին։

Գուսանները հիմնականում գովերգել են աստվածներին, թագավորներին, իշխաններին, զորավարներին, իսկ աշուղական արվեստը հիմանականում սիրո մասին է։

Նահապետ Քուչակը մեզ հայտնի հայ առաջին աշուղներից է։

Նահապետ Քուչակի մասին երկու կարևոր վկայություն կա․ նրա աշուղ թոռան հիշատակարանը և Վանի Խառակոնիս գյուղում՝ Ս․ Թեոդորոս վանքի մոտ գտնվող գերեզմանաքարը, որի վրա արձանագրություն կա։

Բանաստեղծի թոռը, որին նույնպես Քուչակ էին անվանում, 17-րդ դարի իր  հիշատակարանում կոչ է անում, որ հիշեն իրեն ու իր կենակից Թանգխաթունին, ապա նաև իր պապին՝ Նահապետ վարպետին, որին աշուղ Քուչակ էին ասում։

Քուչակը ծնվել է Վանի Խառակոնիս գյուղում, ենթադրվում է 1490-ական թվականներին։

Ավանդազրույցը պատմում է, որ Քուչակը պատանեկան տարիքում երգելու աստվածային աստվածային շնորհ է ստացել։ Մի հրեղեն ձիավոր ոսկե թասից նրան ջուր է տալիս, որից հետո նրա երգը դառնում է կախարդական։

Մի այլ ավանդազրույցի համաձայն Քուչակն իր երգերի մոգական զորությամբ բուժել է թուրքական սուլթանի՝ անբուժելի հիվանդությամբ տառապող տիկնոջը (այս մասին ավելի մանրամասն կարդա «հետաքրքիր պատմություններ» բաժնում

Ապրել է շատ երկար՝ 100-ից ավելի տարիներ։ Այդ մասին վկայում է հենց ինքը՝ գրելով, որ տարիքի հետ մտքի կենտրոնացումը թուլացել է․

Ես Քուչակս եմ վանեցի,
Ի գեղեն Խառակոնիսա,
Լըցեր եմ հարյուր տարին,
Էլ չի գար մտքիկս ի վերա....

Ըստ շիրմաքարի արձանագրության՝ Քուչակը մահացել է  եղել է 1592 թվականին։ 

Քուչակի շիրմաքարը վերածվել է ուխտատեղիի։ Դարեր շարունակ ժողովուրդը չի մոռացել իր սիրելի աշուղին ու հավատալով երգի, արվեստի հրաշագործ զորությանը՝ ուխտի է գնացել նրա շիրիմին։ Այդ մասին պատմում է նույնպես Խառակոնիսում ծնված բանաստեղծ Նաիրի Զարյանը։ 

 

Օգտակար հղումներ

Քուչակին նվիրված «Հայադարանի» թողարկումը դիտիր այստեղ

Արայիկ Մանուկյանի «Նահապետ Քուչակ» ֆիլմը դիտիր այստեղ

Օգտագործված գրականություն

Հրանտ Թամրազյան «Նահապետ Քուչակի բանաստեղծական աշխարհը»

Հենրիկ Բախչինյան «Քուչակի իրական ժառանգությունը»

դասագրքեր, այլ նյութեր