Հենք

Կենսագրություն

Մահարին ծնվել է 1903թ օգոստոսի 1-ին Արևմտյան Հայաստանի Վան քաղաքում։ Նախնինները՝ Մուրադխանյան տոհմանունով, Վան են գաղթել Պարսկաստանից։ Վանում նրանք ստացել են նոր ազգանուն` Աճեմյան։ Գուրգենի դաստիարակությամբ հիմնականում զբաղվել է նրա տատը՝ Յուղաբերը, որի մասին ջերմ հուշեր են պահպանվել նրա «Մանկություն» վիպակում։

Հետագա ողջ կյանքում սիրելի տատի պատկերն ուղեկցում է Գուրգեն Մահարուն: «Գիտե՞ս տատի՛կ, ես մինչև հիմա չեմ հավատում, որ դու մեռած ես. դեռ փնտրում եմ քեզ»,- գրում է նա իր հուշերում:

8 տարեկան էր Գուրգենը, երբ քեռին կուսակցական տարաձայնության պատճառով սպանում է նրա հորը։

1915թ․ գաղթի ճանապարհն է բռնում նաև Աճեմյան ընտանիքը։ Գաղթի ճանապարհին մահանում են Գուրգենի տատը, քույրը։ Գուրգենը կորցնում է մորն ու եղբայրներին, իսկ տարիներ հետո՝ գտնում։ Նա հայտնվում է Դիլիջանի, Երևանի որբանոցներում։

Արժե իմանալ

Մահարին իր «Պատանեկություն» վիպակում պատմում է Հովհաննես Թումանյանի հետ հանդիպումների մասին։ Դրանք ակնթարթներ են, բայց նման են մթի մեջ ծագող լույսի: Առաջին հանդիպումը տեղի է ունենում Վանում․ «Խաչ-Փողանից սրընթաց մի կառք անցավ։ Ես տեսա մի ժպտուն, ալեզարդ դեմք։ Հովհաննես Թումանյանն է․․․»։

Հաջորդ հանդիպումը Էջմիածնի որբանոցում է․ «Եկավ Հովհ. Թումանյանը և շրջապատեց իրեն որբերով. …խաղաղ դեմքով կանգնեց նա, լուռ նայեց ու հեռացավ: Հետագայում, երբ կարդացի «Հոգեհանգիստը», ինձ թվաց, թե նա հենց այն օրը, մեզնից հեռանալուց հետո գրեց այն»:

Շուտով Թիֆլիսում Մահարին գտնում է մորն ու եղբայրներին։ Հենց այդ դրվագն է եզրափակում նրա «Պատանեկություն» վիպակը։

Մահարին սովորում է Երևանի պետական համալսարանի պատմալեզվագրական ֆակուլտետում։ Մտերմանում է Ե․ Չարենցի, Ա․ Բակունցի, Մկրտիչ Արմենի հետ։

1924 թ․ մի քանի համախոհ գրողների հետ հիմնում է «Հոկտեմբեր» գրական միությունը, որը հետագայում վերանվանվում է «Նոյեմբեր»։

1920-1930-ական թթ լույս են տեսնում Մահարու «Բարդիներ», «Մրգահաս» բանաստեղծական ժողովածուները, «Մանկություն» և «Պատանեկություն» վիպակները և այլն։
Մահարին աշխատում է որպես «Խորհրդային Հայաստան» օրաթերթի արվեստի բաժնի վարիչ։

1936 թ․ օգոստոսի 9-ին գիշերը Գ. Մահարին ձերբակալվում է շինծու մեղադրանքով: «Ես մեղադրվում եմ տեռորի և Հայաստանը Սովետական Միությունից անջատելու և կապիտալիստական աշխարհին միացնելու մեջ։ Ես պիտի սպանե՜ի Բերիային»,- ինքնակենսագրության մեջ հեգնում է Մահարին։ Նրան դատապարտում են 10 տարվա տաժանակիր աշխատանքի և աքսորում Սիբիր, որտեղ նա մնում է 11 տարի մեքենագրուհու անփութության պատճառով։

Արժե իմանալ

Նաիրի Զարյանը Մահարու որբանոցային ընկերն էր։ Նույն Նաիրի Զարյանը, որի սուտ վկայությունը հիմք դարձավ, որ Մահարին հետո շուրջ երկու տասնյակ տարի աքսորավայրերում անցկացներ։

Փանոս Թերլեմեզյան «Գ․ Մահարի»

Մահարին կնոջ՝ Անտոնինայի և որդու հետ։

Դաժան կյանքին ավելանում է գրողի համար նույնքան դաժան մի ողբերգություն. «Թուղթ ու մատիտ չտեսա ես այդ տարիների ընթացքում, բայց անաշխատ էլ չմնացի։ Աշխատեցի ես բահով, սղոցով, կացնով, եղանով, երբ ձեռքերս թուլացան բրուտների համար ոտքով ցեխ հունցեցի... Ես հասկացա, որ մարդն ավելի դիմացկուն է, քան քարը»։

1947 թ․ Մահարին վերադառնում է Երևան։ Մայրը մահացել էր, կինը՝ ամուսնացել ուրիշի հետ։

444 օր աղքատության ճիրաններում։

Հետո նորից է ձերբակալվում և աքսորվում Սիբիր՝ այս անգամ Կրասնոյարսկի երկրամասի Կուռայ գյուղ։ Բայց այս անգամ Սիբիրը երկու մխիթարություն էր տալիս. մեկը Վիլնյուսի համալսարանի ուսանողուհի, այդ ժամանակ նույնպես աքսորական Անտոնինայի սերը, մյուսը` թուղթ ու գրիչ։

Մահարին արդարացվում է 1954 թ․ հուլիսի 21-ին։ 1950-ական կեսերից սկսվում է Մահարու գրական գործունեության նոր փուլը։ Լույս են տեսնում «Երիտասարդության սեմին», «Այրվող այգեստաններ» ստեղծագործությունները։

Գրողը մահկանացուն կնքում է 1969 թ․ հուլիսի 16-ին։ Նրա մահվանից երեք տարի հետո արտասահմանում լույս է տեսնում «Ծաղկած փշալարեր» վիպակը, որը Խորհրդային Հայաստանում երկար տարիներ արգելված էր։

«Երիտասարդության սեմին» վիպակը Մահարին գրել է 2-րդ աքսորի տարիներին, կնոջ` Անտոնինայի խորհրդով: Մահարին գրում է. «Իմ մեջ ասես հնչեց հնօրյա, լավ օրերի հետ կապված մի երգ, վաղուց-վաղուց մոռացված: Ես ինձ գտա տեղական վաճառախանութներից մեկում, գնեցի աշակերտական տետրակներ, աշակերտական գրիչ ու թանաքաման, ու երբ գիշերն իջավ, նստեցի իմ խարխուլ սեղանի մոտ ու մոտ քաշեցի նավթի լամպը: Ասես մի կոճակ սեղմվեց, և օրերն ու շաբաթները, ամիսներն ու տարիները թավալվեցին դեպի ետ…»:

Արժե իմանալ

Մահարին հալածվել է նաև արդարացումից հետո։ Այս անգամ «Այրվող այգեստաններ» վեպն էր պատճառը։ Այն մեր իրականության այն բացառիկ գրքերից էր, որ հրապարակավ այրվեց։

Վեպը Վանի մասին է։ Ազգային զարթոնքի շրջանում (1960-ական թթ) այս անգամ էլ Մահարուն մեղադրեցին մեր ազգային հերոսներին, Վանի ազատամարտը ծաղրելու համար։ Սակայն Մահարու նպատակը ոչ թե ծաղրն էր, այլ մեր կրկնվող սխալների քննությունը, խնդիրների վերհանումը։

Մարտիրոս Սարյան «Մահարին»

Չարենցն ու Մահարին

Այո՛, շատ ծանր էր Մահարու ուղին, բայց զարմանալի Մահարին երբեք չի տրտնջում և իր ինքնակենսագրական ստեղծագործություններից մեկն ավարտում է այս տողերով․

«Եթե այս րոպեին ներս մտներ ամենակարող Տերը ․․․ և ասեր՝ տալիս եմ քեզ երկրորդ կյանք․․․․ինչպե՞ս կուզեիր ապրել։ Ես նրան կպատասխանեի՝ առանց վարանելու․

-Ճիշտ այնպես, ինչպես ապրեցի»։

Մահարին, ցավոք, դեռևս տուն-թանգարան չունի։ Անտոնինա Մահարին կենդանության օրոք իր տան մի հատվածը իր սուղ միջոցներով թանգարանի էր վերածել, բայց նրա մահից հետո դեռևս ոչինչ չի արվել մեծ գրողի թանգարանը ստեղծելու ուղղությամբ։

Գուրգեն Մահարու անունով է կոչվում Երևանի փողոցներից մեկը և Երևանի 176 դպրոցը։