Հենք

Հետաքրքիր պատմություններ

Տատը

Շիրվանզադեն շատ էր սիրում իր տատին։ Նա զարմանալի ուժեղ կին էր, որին «ղաչաղների (ավազակ) հոգեհան» էին ասում։ Մի անգամ լեզգի ավազակները գիշերով հարձակվում են նրա աղջկա տան վրա։ Շիրվանզադեի տատը երեքին պատշգամբից ցած է նետում, իսկ չորրորդը կարողանում է նրան դաշույնով վիրավորել ու փախչել։

Հորեղբայրը

Շիրվանզադեի մանկության մղձավանջներից էր փոքր հորեղբոր անտանելի պահվածքը։ Շիրվանզադեն նրան իրենց գերդաստանի «չար ոգին» է անվանում։ Հորեղբայրը ծույլ, հարբեցող խռովարար էր։ Աշխատել չէր սիրում, բայց սիրում էր կյանքի հաճույքները վայելել, իսկ փողը սպառնալով ու վիրավորելով պահանջում էր մեծ եղբորից՝ Շիրվանզադեի հորից։ «Հայրս հասակով կես արշին բարձր էր եղբորից և կրկնակի ուժեղ։ Եթե կամենար, մի հարվածով կարող էր նրան գետնին տապալել, բայց չէր անում։ Նա խնայում էր թե՛ իր մոր արցունքները, թե՛ ամաչում էր կտուրներից նայող հարևաններից»,- գրում է Շիրվանզադեն։

Ինչպես և սպասելի էր, Շիրվանզադեի հորեղբայրը սպանվում է իր իսկ հրահրած ծեծկռտուքներից մեկի ժամանակ։

Կառապանի վարձը

Շիրվանզադեն ըմբոստ ու հպարտ էր։ Հաճախ տուժում էր այդ հատկությունների պատճառով։ 17 տարեկանից մեկնել էր Բաքու՝ աշխատելու և ընտանիքին օգնելու, բայց նրա գործերը այնքան էլ լավ չէին, որովհետև հպարտության պատճառով մի քանի անգամ աշխատանքը կորցնում է։

Ահա այդպիսի մի օր, երբ ազատել էին աշխատանքից ու մորաքրոջն էլ այդ մասին չէր ասել, Շամախիից Բաքու են գալիս մայրն ու քույրը։

Շիրվանզադեի գրպանում մի քանի կոպեկ էր, իսկ կառապանին պետք էր 17 ռուբլի վճարել։ Ի՞նչ անել։ Կառապանը երեք օր ճանապարհ էր կտրել, և համբերությունը սպառվում էր։ «Դու ամոթ չունես», - լսում է Շիրվանզադեն իր հասցեին, ու այդ խոսքերը ծակում են նրա սիրտը։ Նա յոթ անգամ անցնում է մեծ մորաքրոջ որդիների խանութի մոտով։ Նրանց հետ ջերմ հարաբերություններ չուներ, բայց միակ ելքը նրանց դիմելն էր։ Ի վերջո մտնում է ներս ու խնդրում կառապանի գումարը, նրանցից մեկը, անբարյացակամորեն նայելով, տալիս է։ Շիրվանզադեն գումարը փոխանցում է կառապանին ու առանձնանալով՝ ազատություն տալիս արցունքներին։ Բայց երբ տուն է գնում ու նայում քնած մոր ու քրոջ ժպտուն դեմքերին, մի քիչ խաղաղվում է, որովհետև «Իմ ստորացումը նրանց համար էր․․․», - գրում է Շիրվանզադեն։

Ըստ Շիրվանզադեի հուշերի

Զորավարի ապտակը

1917 թ. Թիֆլիս:

Սոլոլակ թաղամասի սրճարանում եռուզեռ էր, երբ ներս մտան Զորավար Անդրանիկն ու իր թիկնապահը՝ նշանավոր հայ գրող Վահան Թոթովենցը (այդ օրերին Թոթովենցն ու Անդրանիկը խմբագրում էին «Հայաստան» հանդեսը)։ Բոլորը հարգանքով լռեցին, իսկ Զորավարի վաղեմի բարեկամը՝ Ռոստոմ Զորյանը, առաջ եկավ ու ողջագուրվեց։ Բայց այդ պահին կողքի սեղանից լսվեց արդեն գինովցած Շիրվանզադեի ձայնը.

-Հը, զորավա՛ր, փրկեցի՞ր Արևմտյան Հայաստանը…

Հետևեց Անդրանիկի շառաչուն ապտակը, և Շիրվանզադեն հայտնվեց հատակին։
-Ներո՛ղ եղիր, Զորավա՛ր, գինով է,- Անդրանիկին դիմեց նշանավոր դերասան Հովհաննես Աբելյանը (Շիրվանզադեի մորաքրոջ տղան) և իր հուժկու բազուկներով դուրս բերեց գրողին։

Անհաշտ ու անբաժան եղբայրները

Շիրվանզադեի մորաքրոջ որդին էր հայ մեծ դերասան Հովհաննես Աբելյանը։ Այս երկու մեծերը հայտնի խռովկաններ էին ու նեղանում էին ոչ թե ուրիշներից, այլ իրարից։
«Իր արվեստով Աբելյանը եզակի արտիստ է, անկրկնելի, առանձնապես Շիրվանզադեի պիեսներում»,- գրում էր Մարտիրոս Սարյանը։ Ահա այսպիսի գնահատականներ էին հնչում մամուլում նրանց հասցեին, ու երկու խռովկանները չէին կարողանում մեկ հայտարարի գալ, թե իրենցից ում դերն է ավելի մեծ՝ Շիրվանզադեի՞նը, որ ստեղծել էր այդ պիեսները, թե Աբելյանինը, որը այդ պիեսներն էլ ավելի էր հռչակում իր փայլուն կատարումներով։
Այսպես առիթ-անառիթ իրարից նեղանում էին, մի քանի շաբաթ անց հաշտվում։ Ոչ իրար հետ կարողանում էին շփվել, ոչ էլ առանց իրար մնալ։
Երբ Շիրվանզադեն մահանում է, Աբելյանը խոր ցնցում է ապրում։ «Դագաղը գերեզման իջեցնելու պահին Աբելյանը չոքեց գետնին, համբույրով վերջին հրաժեշտը տվեց հոգեկից բարեկամին, հետո պիջակի դարձածալքից հանեց թարմ ու կարմիր մեխակը և ամրացրեց հանգուցյալի պիջակին․․․
Եվ Աբելյանը, որի կուրծքը տարին բոլոր զարդարված էր լինում կարմիր մեխակով, մի քանի շաբաթ մարդկանց երևում էր առանց այդ ծաղկի, դեմքին՝ խոր վիշտ․․․», - պատմում է Գարեգին Բեսը։

Ապրել այստեղ և հիմա

Մի անգամ, երբ Շիրվանզադեն շատ լուրջ հիվանդացել էր թոքերի բորբոքումով, նկարիչ Փանոս Թերլեմեզյանը այցելում է հիվանդին և նրան մխիթարելու համար ասում.
-Շուտ լավացիր, Շիրվա՛ն, գնանք Թիֆլիս, քեֆ անենք. դու կխմես, ես կպարեմ:
-Չգիտեմ, Փանո՛ս, ինչպես կվերջանա իմ պատմությունը. գուցե և մեռնեմ, բայց արի, ավելի լավ է, հենց հիմա պարի… քո պարից գոնե չզրկվեմ:

***

Շիրվանզադեն մեծ տառապանքով էր գրում։ Մի թերթիկի վրա գրում էր մի նախադասություն, հետո ուղղումներով գրում ուրիշ թերթիկի վրա ու երբ ուղղելու բան չէր մնում, միացնում էր ընդհանուր տեքստին՝ ոչնչացնելով սևագրության բոլոր թերթիկները։ Այդ է պատճառը, որ հիմա ոչ մի սևագրություն չի պահպանվել, որ կարողանանք հետևել գրողի մտքի ընթացքին։

Շիրվանզադեի բացասական գծերից էր հայ գրողների արժանիքները չճանաչելը։ Երբ օտար գրողին գովում էին իր մոտ, հանդուրժում էր, բայց հայ հեղինակների դեպքում՝ ոչ։ Այդպես թերագնահատում էր Հովհ․ Թումանյանին, Լևոն Շանթին և մյուսներին։ Երիտասարդ գրողներին էլ չէր խրախուսում։

Ըստ Ստ․ Զորյանի